معارف اسلا می

درس ششم

سنت های خداوند

 

در درس قبل، با حقيقت اختيار و رابطۀ آن با قضا و قدر الهی آشنا شديم و دانستيم كه قانو نمندی و نظام حاكم بر جهان خلقت، تجلی تقدير الهی و زمينه ساز حركت و پويايی انسان و به كارگيری اراده و اختيار او می شود. در اين درس می خواهيم با برخی از قانون ها و سنت های الهی كه در زندگی انسان تأثير بيشتری دارند، آشنا شويم تا با توجه به آنها برنامه ريزی كنيم و راه موفقيت را هموارتر سازيم.

 

قَدۡ خَلَتۡ مِنۡ قَبۡلکُمۡ سُنَنٌ  فَسيروا فی الاَرۡضِ فَاۡنظُروا کَيۡفَ کانَ عاِقبَةُ الۡمُکَذّبينَ                                    آل عمران، ١٣٧

 

به يقين پيش از شما سنّت‏هايى بوده و سپرى شده است. پس در روى زمين گردش كنيد و بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگان چگونه بوده است.

 

اَحَسِبَ النّاسُ اَنۡ يُتۡرَکوا                   آيا مردم می پندارند رها می شوند؛

اَنۡ يَقولوا آمَنا                                        همين که گويند ايمان آورديم،

وَ هُمۡ لايُفۡتَنو ن                              و آزمايش نمی شوند؟                     عنکبوت، ٢

 

 

کُلّا نُمِدُّ هٰؤُلاِء                                       کمک می کنيم هم به اينان (نيکوکاران)

وَ هٰؤُلاِء                                      هم به آنان (بدکاران)

مِنۡ عَطاِء رَبّکَ                             از عطای پروردگارت

وَما کانَ عَطاءُ رَبّکَ مَحظُورًا           و عطای پروردگارت منعی ندارد               اسراء، ٢٠

 

 

وَلا يَحۡسَبَنَّ الَّذينَ کَفَرو ا                   آنان که کفر پيشه کرده اند تصور نکنند

اَ نَّما نُمۡلى لَهُ                                          اگر به آنان مهلت (بدکارى) مى دهيم

خَيۡرٌ لاَنۡفُسِهِم                                 به نفع آنهاست

اِنَّما نُمۡلى لَهُم                                فقط به اين خاطر به آنان مهلت مى دهيم

لِيَزۡدادوا اثۡمًا                                 که بر گناهان خود بيفزايند

وَ لَهُمۡ عَذابٌ مُهين                          درحالى که عذابى خوارکننده براى آنهاست           آل عمران، ۱۷۸

 

 

وَالَّذينَ کَذَّبوا بآياِتنا                         و کسانى که آيات ما را انکار کردند

سَنَسۡتَدۡرِجُهُم                                 به تدريج گرفتار عذابشان خواهيم کرد

مِنۡ حَيۡثُ لايَعۡلَمو ن                         از آن راه که نمى دانند

وَ اُمۡلى لَهُم                                   و به آنها مهلت مى دهم

اِنَّ کَيۡدى مَتين                                       همانا تدبير من استوار است            اعراف، ۱۸۲ و ۱۸۳

 

مَنۡ جاءَ بالۡحَسَنَة  فَلَه و عَشۡرُ اَمثاِلها  وَ مَنۡ جاءَ بالسَّيّئَة  فَلا يُجۡزىٰ الاّ مِثۡلَها  وَ هُمۡ لا يُظۡلَمو ن       انعام، ۱۶۰

هركه  نيكي  آورد، پس  براي  او پاداشي  ده  برابر آن  است  وهركه  بدي  آورد، جز مانند آن  كيفر نخواهد ديد و به  آنان  هرگز ستم  نخواهد شد.

   

وَ لَوۡ اَنَّ اَهۡلَ الۡقُرىٰ آمَنوا                  اگر مردم شهرها ايمان آورده

و اتَّقَو ا                                       و به تقوا گراييده بودند،

لَفَتَحۡنا عَلَيۡهِم                                 همانا برايشان مى گشوديم

بَرَکاتٍ مِنَ السَّماِء وَ اۡلاَرۡ ض            برکاتى از آسمان و زمين

وَلٰکِنۡ کَذَّبو ا                                 ولى تکذيب کردند

فَاَخَذۡناهُم                                     پس آنان را گرفتار ساختم

بِما کانوا يَکۡسِبو ن                          به کيفر آن چه کسب کردند              اعراف، ۹۶

وَالَّذِينَ جَاهَدُواْ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ‏

               و كسانى كه در راه ما تلاش و جهاد كردند، راه‏هاى قرب به خود را به آنان نشان خواهيم داد و همانا خداوند با نيكوكاران است.

                                                                                      عنکبوت 69

سنت توفیق                                                              

 

خَلَت: گذشت                                سُنَن: سنت ها                             سيروا: جستجو کنيد، بگرديد            لَنَهديَنَّهُم: حتماً آنان را هدايت می کنيم                  جاءَ ب: آورد، بياورد           يُجزیٰ: جزا داده شود

 

پیام آیات

با تفكر در آيات، پيام های زير را تكميل كنيد.

1-     حيات فرد ی و اجتماعي انسان دارای قوانین و سنتها است                          سوره    آل عمران  آيه137

2-     با مطالعه زندگي  گذشتگان  مي توان اين  قوانین و سنتها را  به دست آورد.      سوره   آل عمران  آيه137

3-    هرکس ادعا ی ايمان کند، مورد آزمایش و ابتلا  قرار مي گيرد.                    سوره   عنکبوت    آيه 2  

4-    خداوند به کافران مهلت مي دهد و آنان از اين مهلت به ضرر خود استفاده می کنند وآن را وسیله ی هلاکت ابدی و آفرینش گناهان خود قرار می دهند.                                                                سوره   آل عمران   آيه178

5-       برخي انسان ها به تدريج گرفتار  عذاب الهی  مي شوند .                            سوره   اعراف    آيه  182و 183

6-     مطابق با  فضل  الهي ، ميان پاداش و جزا  تفاوت  وجود دارد.                     سوره   انعام  آيه  160

7-   مطابق با   عدل   الهي ، رفتار خوب يا بد انسان ها  در زندگی و سرنوشت آنها  تأثير دارد.     سوره  اعراف  آيه  96

8-    رحمت واسعهء الهی به همه افراد جامعه چه نیکو کار و چه بدکار می رسد.       سوره اعراف آیه ۹۶انعام ۱۶۰

9-    -خداوند کسانی را که در راه او قدم بر دارند، به طور خاص هدایت می کند . سوره  عنکبوت آیه ۶۹

سنت های الهی

10-   سنتهای الهی را تعریف کنید؟

 

(براساس تقدير الهی، جهان خلقت دارای قانون مندی است و پديده های جهان در دايرهٔ قوانين خاصی حرکت می کنند و مسير تکاملی را می پيمايند يا بر يکديگر تأثير می گذارند. اين قوانين، اختصاص به پديده های طبيعی ندارد و زندگی فردی و اجتماعی انسان ها را هم دربر می گيرد. قرآن کريم از اين ياد کرده و انسان ها را به شناخت آنها، به خصوص سنت های مربوط « سنت های الهی » قوانين با عنوان به زندگی انسان ها دعوت نمود ه است. )                     پيام شمارهٔ ........

 

11-   نتایج شناخت قوانین جهان خلقت را با نتایج شناخت قوانین حاکم بر زندگی انسانها را مقایسه کنید؟

 

(شناخت قوانين جهان خلقت سبب آشنايی ما با نشانه های الهی و درک عظمت خالق آنها و نيز بهره مندی از طبيعت می شود. امّا شناخت قوانين حاکم بر زندگی انسان ها، موجب تنظيم درست رابطهٔ انسان با خود، ديگران، جهان خلقت و خداوند می گردد و راه رسيدن به کمال را هموار می کند.)     برخی از اين سنّت ها عبارتند از:

 

12-   سنتهای الهی را نام ببرید؟

 

13-   از سنتهای الهی سنت « امتحان و ابتلا ء » را توضیح دهید؟

 

۱ امتحان و ابتلاء  :( اين سنت، مربوط به چگونگى و فرايند رشد و تکامل انسان و عامل ظهور و بروز استعدادهاى اوست. هر انسان انتخابگرى براى اين که نيّت و تمايل درونى خود را نشان دهد و نتيجهٔ آنچه را برگزيده است، آشکارا مشاهده کند، همواره در معرض امتحان و آزمايش است. نيز کسى که ايمان خود به خداوند و راه هدايت الهى را اعلام مى کند، وارد آزمايش هاى ويژه و امتحان هاى خاص مى گردد. همهٔ انسان ها در طول عمر خود در معرض آزمايش اند و پيروزى يا شکست در اين آزمايش ها، سبب جدا شدن انسان های خوب از بد و ساخته شدن و تکامل، يا خسران و عقب ماندگى آنها مى گردد. اگر پيروز شويم به مرحلهٔ بالاتر راه مى يابيم و با امتحان جديدترى روبه رو مى شويم. درست مانند دانش آموزى که در طول هر سال آزمايش مى شود تا به کلاس بالاتر راه يابد. )                      پيام شمارهٔ ........

 

14-       امام صادق (ع) در باره سنت « امتحان و ابتلا ء » چه می فرماید؟

 

امام صادق مى فرمايد:

اِنَّمَا المُؤمِن                           (به راستى که مؤمن

بِمَنۡزلَة کَفَّة الۡميزانِ ،               به منزلهٔ کفهٔ ترازوست

کُلَّما زيدَ فى ايماِنه          هر اندازه ايمانش افزوده شود،

زيدَ فى بَلاِئهٰ                 امتحانش نيز سنگين تر مى شود )

 

15-   از سنتهای الهی سنت «امداد الهی» را توضیح دهید؟

 

16-   مردم در برابر دعوت انبیا به چه دسته هایی تقسیم می شوند ؟

۲ امداد الهى : (در برابر دعوت انبياء، مردم دو دسته مى شوند: دسته اى به نداى حقيقت پاسخ مثبت مى دهند و هدايت الهى را مى پذيرند و دسته اى لجاجت ورزيده و در مقابل حق می ايستند. سنت الهى اين است که هر کس با اراده و اختيار خود، راه حق يا باطل را برگزيند، شرايطى براى او فراهم شود که در مسيرى که در پيش گرفته، به پيش رود و سرشت خود را آشکار کند. يعنی خداوند برای هر دو گروه امکانات و لوازم رسيدن به خواسته ها و هدف هايشان را فراهم می کند. در حقيقت، کسى که راه حق را برمى گزيند، مورد لطف خداوند قرار مى گيرد و مراتب کمال را مى پيمايد و افرادی که فقط خواهان دنيا هستند و برای آن می دوند، آن را به دست می آورند. البته اينان عواقب زيانبار اين تصميم را در آخرت مشاهده خواهند کرد. ۱ بنابراين روی آوردن دنيا و لذت های دنيايی به برخی انسان های گناه کار نشانهٔ مورد لطف خدا قرار گرفتن آنان نيست. زيرا از نعمت بی پايان الهی محروم مانده اند.)                                                            پيام شمارهٔ ........

 

17-     از سنتهای الهی سنت «توفیق  الهی» را توضیح دهید؟

 

۳ توفيق الهى : (امداد خاص خداى متعال نسبت به آنان که با نيّت پاک، قدم در راه حق گذارند و سعادت جهان آخرت و رضايت پروردگار را هدف خود قرار دهند ، « توفیق الهی » نام دارد .  يعنی همراه با سعى و تلاشى که انسان از خود نشان مى دهد، خداوند نيز شرايط و اسباب را چنان فراهم مى سازد که وی بتواند آسان تر به مقصد برسد. يکى از جلوه هاى اين توفيق، نصرت و هدايت الهى به دنبال تلاش و مجاهدت است. خداوند، انسان تلاشگر و مجاهد را حمايت مى کند، دست او را مى گيرد و با پشتيبانى خود به پيش مى برد.                                                پيام شمارهٔ ........

در حقيقت، انسانِ حقگرا، خود را با نظام حاکم بر جهان که نظامى حق است، هماهنگ کرده و درنتيجه نظام خلقت به او کمک مى کند و يک قدمش به اندازهٔ د هها قدم نتيجه مى دهد. براى مثال، قرآن کريم وعده مى دهد که بيست نفر يا صد نفر انسا ن تقواپيشه و شکيبا بر دويست نفر يا هزار نفر از کفار پيروز مى شوند. )

 

18-   از سنتهای الهی سنت « املاء یا امهال» را توضیح دهید؟

 

۴ املاء و استدراج : (آنان که راه باطل را برمی گزينند و با حق عناد و دشمنى مى ورزند، خداوند به آنها مهلت و فرصت زندگی می دهد ولی آنها اين فرصت را وسيلهٔ غوطه ور شدن در تاريکى ها قرار می دهند؛ به طورى که اگر در ابتدا اندک اميدى وجود داشت که نور حقّى در دل آنها بتابد، به تدريج چنين اميدى بر باد رفته و به شقاوت ابدى گرفتار خواهند شد. درحقيقت، مهلت ها و امکانات، با اختيار و ارادهٔ خودشان به صورت بلای الهی جلوه گر شده و باعث می شود که بار گناهان آنان هر روز سنگين و سنگين تر شود. اين سنت، که از جمله سنت هاى حاکم بر زندگى گناه کاران است، سنت « املاء » یا « امهال » نام دارد .)            پيام شماره .......

 

19-    از سنتهای الهی سنت « استدراج» را توضیح دهید؟

(گاهی خداوند علاوه بر مهلت دادن، بر امکانات گمراهان مى افزايد و آنها با استفاده از همين امکانات، و با اصرار خود بيشتر در فساد فرو مى روند و قدم به قدم از انسانيت فاصله گرفته، و به تدريج به سوى هلاکت ابدى نزديک تر مى شوند. چنين حالت تدريجى در حرکت به سوى عذاب الهى را سنت  « استدراج » مى خوا نند.)                پيام شمارهٔ ........ «

20-   از سنتهای الهی سنت «  تفاوت در پاداش و کيفر » را توضیح دهید؟

 

 

5 - تفاوت در پاداش و کيفر : (با آنکه براساس عدل، خداوند بايد به همهٔ بندگان براساس ميزان اعمالشان پاداش يا جزا دهد، اما از آن جا که خداوند با فضل خود با بندگان رفتار مى کند، کار نيک را چند برابر و کار بد را فقط به اندازهٔ خودش پاداش و جزا مى دهد.  )                                               پيام شمارهٔ ......

 

21-   از سنتهای الهی سنت « تأثير نيکى يا بد ی در سرنوشت » را توضیح دهید؟

 

۶  تأثير نيکى يا بد ی در سرنوشت :  ( رهنمودهاى پيشوايان دين به ما مى آموزند که زندگى ما به شدت تحت تأثير رفتارهای ماست. به طور مثال، نيکوکارى يا گناه از جمله عوامل مؤثر در طول عمر يا کوتاهى آن هستند.

امام صادق مى فرمايد:

 

22-   امام صادق (ع) در باره « تأثير نيکى يا بد ی در سرنوشت » چه می فرماید؟ 

 

مَنۡ يَموتُ بالذُّنو ب                         ( کسانى که به واسطهٔ گناه مى ميرند

اَکۡثَرُ مِمَّنۡ يَموتُ باۡلأجا ل                 از کسانى که به واسطهٔ سرآمد عمرشان مى ميرند، بيشترند.

وَ مَنۡ يَعيشُ باۡ لاِحۡسا ن                   و کسانى که به سبب نيکوکارى زندگى دراز دارند،

اَکۡثَرُ مِمَّنۡ يَعيشُ باۡ لاَعۡما ر                       از کسانى که به عمر اصلى زندگى مى کنند، بيشترند.)

 

دعا نيز مى تواند سبب بسيارى از خوبى ها و مانع بسيارى از بلاها گردد، البته درصورتى که با شرايط واقعى آن انجام شود و چيزى که انسان از خداوند درخواست مى کند، در نهايت به ضرر او تمام نشود.

اين سنت، يک سنت اجتماعى نيز هست. جامعه اى که در مسير خوبى ها گام بردارد، درهاى رحمت الهى را به روى خود مى گشايد و جامعه اى که به گناه آلوده شود، به برخى عذاب ها گرفتار خواهد شد.  )               پيام شمارهٔ ........

چند نکته  برای مطالعه

 

23-    پس از جنگ صفين و در راه بازگشت از جنگ، مردى از امام على ، سؤال کرد، آيا رفتن به جنگ بنا بر قضا و قدر الهى بود؟

 

( آن حضرت پاسخ داد : «آ رى، از هيچ تپه اى بالا نرفتيد و در هيچ وادى سرازير نگشتيد، مگر به قضا و قدر الهى  «.         

آن مرد پرسيد : « پس رنج هاى ما در اين سفر آيا به حساب خدا گذاشته خواهد شد و نبايد انتظار پاداشى داشته باشيم ؟ » ( اين همان برداشت نادرست از قضا و قدر است که امروزه نيز گاه مشاهده می شود .)

 

امام  ( ع) فرمود : « خداوند به شما سه اجر بزرگ عنايت فرموده، اجر رفتن به جنگ، زيرا با ارادهٔ خود رفتيد؛ اجر حضور در جبهه، زيرا به ارادهٔ خويش در آن جا حضور داشتيد؛ اجر بازگشت از نبرد، زيرا به ارادهٔ خود بازگشتيد و در هيچ يک از اين مراحل مجبور نبوديد . »

 سپس امام (ع) ، به برداشت ناصحيح از قضا و قدر که در ذهن آن مرد بود، اشاره کرد و فرمود: «شايد از اين که گفتم رفتنتان بنابر قضا و قدر الهى بود، گمان کردى قضا و قدر، جبرى و حتمى بود؟اگر اعمال مردم بر اين گونه بود، پاداش و مجازات، بيهوده و باطل مى شد .»)

 

24-   اگر خدا از قبل سرنوشت و آيندهٔ مرا مى داند تلاش و ارادهٔ من چه  نقشى در آينده ام می تواند  داشته باشد ؟

 

 (يکى از مسائل طرح شده اين است که  «اگر خدا از قبل سرنوشت و آيندهٔ مرا مى داند تلاش و ارادهٔ من ديگر نمى تواند نقشى در آينده ام داشته باشد. اگر من تلاشى بکنم، چون در علم خداوند شکست من آمده، تلاشم به جايى نخواهد رسيد، و اگر هم علم خداوند بر موفقيتم باشد، نيازى به تلاش  ندارم».

 چنين برداشتى از علم الهى، ناشى از قياس کردن خداى متعال با انسان و کارهاى اوست، که از لغزش گاه هاى انسان است و قرآن کريم پيوسته در اين باره هشدار مى دهد.

در اين برداشت، فرض بر اين بوده است که خداوند فقط پايان و نتيجهٔ فرايند را می داند و از خود فرايند و حوادث آن آگاه نيست. يک کارشناس فوتبال که نتيجهٔ يک مسابقه را می داند، يا معلمى که آيندهٔ يک دانش آموز را حدس مى زند، براساس اطلاعات محدودى که دارند، دست به اين کار مى زنند. آن معلم نمى داند که اين دانش آموز از لحظهٔ بعد تا روز امتحان چه تصميم هايى خواهد گرفت، آيا متحوّل خواهد شد يا به راه گذشته ادامه خواهد داد. امّا علم خداوند اين گونه نيست؛ او همان طور که پايان فرايند را مى بيند تمام اتفاقات و تصميم گيرى هاى طول فرايند را هم مشاهده مى کند، او مى داند که مثلاً فردا آن دانش آموز به اختيار خود تصميم مى گيرد ساعات مطالعهٔ خود را افزايش دهد، تصميم مى گيرد از ميزان خواب خود کم کند و ده ها تصميم اختيارى ديگر. همچنين مى بيند که اين تصميم ها در پايان، منجر به قبولى وى خواهد شد. پس علم خداوند منحصر به نتيجهٔ پايانى فرايند نيست، بلکه به سلسلهٔ تصميم ها و عوامل ديگِر مؤثر در آن فرايند نيز متعلق است. در حقيقت، علم خداوند، براساس

علم به تمام عوامل و جزئيات است، نه يک پيش بينى صرف دربارهٔ نتيجه.)

 

« انتخاب  » دشوا رترين لحظات براى انسان است.

وقتی  « لحظه انتخاب » فرا مى رسد، وسوسه ها و ترديدها هم به سراغ تو می آیند ، و آن  « جلوه » ای را که در یک « برق معنويت »  ديده اى، از نظر و نگاهت  محو مى سازند.

«  چگونه بودن »يکى از همين انتخاب هاى دشوار است.

 شخصيت تو در گرو همين تصميم ها و برگزيدن هاست. اين تويى که خمير مايهٔ  «هستی » خود را ،  با دو دستِ  « انتخاب » خويش ، شکل مى دهى و مى سازى.

یک شب ، در خلوت خویش ،  روبه آينهٔ حقيقت بنشين و با خودت، بى واسطه و بى ريا حرف بزن. تو کيستى؟ چيستى؟ کجايى؟ چه مى کنى؟ چگونه اى؟

تو مختارى؛ پس ناچار بايد انتخاب کنى. بزرگى آدم ها به بزرگى انتخاب هاى آنهاست.

تو مى خواهى بزرگ باشى يا کوچک؟

 اين ديگر با خوِد توست، امّا اين را هم بدان که انتخاب تو همواره با توست، تا ابد، تا هميشه! ۱

 

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: دینی سال چهارم، ،